(قسمت اول: صدای زنانه موسیقی ساسانی)
در سکوت شب‌های دربار تیسفون، کاخی طلایی بر بلندای امپراتوری ساسانی می‌درخشید. خسرو پرویز، پادشاهی که به هنر و زیبایی دل‌بسته بود، هر شب پیش از خواب، به نوای دل‌انگیز سازهایی گوش می‌سپرد که دل‌ها را نرم و جان‌ها را بیدار می‌کرد. در میان آن نوازندگان نامدار، نامی بود که با باربد هم‌تراز خوانده می‌شد: نکیسا، چنگ‌نواز و خواننده‌ای که صدا و نغمه‌اش تا امروز در تاریخ موسیقی ایران طنین‌انداز است.
نکیسا که بود؟
نکیسا (Nakisa)، از زنان هنرمند دربار ساسانی بود که چیره‌دست در نواختن چنگ و ماهر در خواندن اشعار پارسی محسوب می‌شد. منابع کهن و نویسندگان برجسته مانند نظامی گنجوی در خسرو و شیرین و برخی تاریخ‌نگاران موسیقی، از نکیسا به‌عنوان همکار و همراه باربد در ساخت و اجرای هفت لحن خسروانی یاد کرده‌اند.
نکیسا نه فقط نوازنده، که شاعر و ترانه‌سرا نیز بود؛ اشعار ستایش‌آمیز او برای خسرو پرویز، با موسیقی همراه می‌شد و فضای معنوی دربار را شکل می‌داد.
نکیسا و موسیقی دربار ساسانی
در دوران خسرو پرویز (۵۹۰ تا ۶۲۸ میلادی)، موسیقی دربار ساسانی به اوج شکوفایی رسید. گروهی از خنیاگران حرفه‌ای، هر شب در تالارهای سلطنتی به نوا و آواز می‌پرداختند. باربد، سرکش و نکیسا، سه ضلع طلایی این دوران بودند.
طبق اسناد تاریخی، نکیسا نقش فعالی در خلق “سرودهای خسروانی” داشت—مجموعه‌ای از قطعات آیینی، عاشقانه و حماسی که به‌شکل منظم و هارمونیک اجرا می‌شدند. روایت شده که در یکی از اجراها، صدای نکیسا چنان در جان شاه اثر گذاشت که اشک از دیدگانش جاری شد و لباس پادشاهی‌اش را بر تن درید. این روایت، فارغ از واقعیت تاریخی، گواهی بر تأثیر عاطفی و روانی نغمه‌های اوست.
زن در موسیقی ساسانی؛ نکیسا یک استثنا نبود
نکیسا نماد زنانی بود که در بطن فرهنگ ایرانی نقش‌آفرینی می‌کردند. برخلاف قرون بعد که نقش زنان در موسیقی محدود شد، در دوره ساسانی، هنرمندان زن بخشی جدایی‌ناپذیر از دستگاه فرهنگی و موسیقایی کشور بودند. نکیسا، نمونه‌ای برجسته از این حضور اصیل است.
میراث نکیسا در موسیقی ایران
اگرچه هیچ قطعه مکتوب و نت‌گذاری‌شده‌ای از آثار نکیسا باقی نمانده، اما نام او در تاریخ موسیقی ایران جاودانه است. برخی پژوهشگران، سبک چنگ‌نوازی امروزی را برگرفته از سنت نکیسا و موسیقی درباری ساسانی می‌دانند. همچنین در آثار موسیقایی معاصر با الهام از شخصیت نکیسا قطعاتی ساخته شده که بر بار معنوی و تاریخی او تأکید دارند.
🎶 یادداشت سردبیر (ویژه سئو – آموزشگاه موسیقی روناک)
نکیسا، الهام‌بخش بانوان هنرمند امروز است. اگر شما یا فرزندتان به یادگیری موسیقی ایرانی، یا موسیقی پاپ یا جهانی علاقه دارید، می‌توانید در آموزشگاهی با رویکرد علمی شروع کنید
آموزشگاه موسیقی روناک با داشتن بهترین و معروف ترین اساتید موسیقی در غرب تهران یک محیط آموزشی مطمعن برای شما فراهم کرده تا بتوانید تمامی ساز ها را از جمله :تار ، سه تار ، تنبک ، دف ، پیانو ، ویلون ویولون ، هنگ درام هندپن، آواز ، موسیقی کودک ، گیتار را فرا بگیرید
در آموزشگاه موسیقی روناک در غرب تهران، آموزش موسیقی سنتی ایران توسط اساتید با تجربه انجام می‌شود.
چه ساکن بلوار آیت‌الله کاشانی باشید، چه اباذر، مهران یا صادقیه، برای یادگیری سازهای ایرانی مثل تار، سه‌تار و تنبک، آموزشگاه روناک انتخابی مناسب و در دسترس است.
🔜 قسمت دوم
در بخش بعدی، با نگاهی داستانی‌تر به رابطه باربد و نکیسا، اجرای مشترک‌شان در دربار، و تأثیر فرهنگی آن‌ها بر آیین‌های سلطنتی می‌پردازیم.
آیا دوست داری در قسمت دوم، به رقابت و رفاقت نکیسا با باربد بپردازیم یا بیشتر نقش زنان هنرمند در موسیقی کلاسیک ایران را بگنجانیم؟