قسمت سوم: خاموشی چنگ نکیسا؛ از فروپاشی ساسانیان تا فراموشی تاریخی
وقتی طنین چنگ نکیسا در تالارهای تیسفون خاموش شد، صدای او نه در تاریخ موسیقی، بلکه در حافظه فرهنگی ایران نیز آرام‌آرام محو گشت. سقوط امپراتوری ساسانی، به‌دنبال حمله اعراب، نه‌تنها ساختار سیاسی و اجتماعی ایران را دگرگون کرد، بلکه لایه‌های فرهنگی و هنری از جمله موسیقی درباری را نیز به ویرانی کشاند.
افول موسیقی درباری پس از حمله عرب‌ها
با فتح تیسفون و آغاز دوران خلافت اسلامی، بسیاری از سازهای ایرانی، از جمله چنگ، برای مدتی ممنوع یا محدود شدند. موسیقیدانان یا به‌اجبار به دربارهای تازه‌تأسیس عباسیان کوچ کردند یا به خلوت خانه‌ها پناه بردند. در این دوران، نام‌هایی چون باربد، سرکش و نکیسا، دیگر در روایت‌های رسمی ظاهر نشدند.
زنان، که در موسیقی دوره ساسانی نقش فعالی داشتند، تقریباً از صحنه رسمی هنر حذف شدند. از نکیسا، تا قرن‌ها نشانی در متون فقهی، ادبی یا موسیقایی یافت نمی‌شود. صدایش، به مانند بسیاری از زنان هنرمند تاریخ ایران، در سایه‌ی خاموشی فرو رفت.
چرا نکیسا فراموش شد؟
در حالی‌که باربد در متون ادبی و موسیقایی بعد از اسلام مانند «شاهنامه» یا «تاریخ طبری» حضور دارد، نکیسا به‌ندرت دیده می‌شود. دلیل این حذف، نه کم‌اهمیتی هنری او، بلکه جایگاه جنسیتی‌اش در ساختار جدید فرهنگی پس از اسلام بود. بسیاری از منابع پس از اسلام، از نقل نام و نقش زنان در عرصه‌های هنری پرهیز می‌کردند.
تنها در برخی آثار ادبای متأخر، مانند نظامی و امیرخسرو دهلوی، ردپایی از نکیسا دیده می‌شود. حتی در این متون نیز، نقش او بیشتر در حاشیه است تا در مرکز روایت.
نکیسا؛ الگویی خاموش برای موسیقیدانان زن امروز
با این‌که نام نکیسا قرن‌ها خاموش ماند، اما در عصر معاصر، پژوهشگران و موسیقیدانان زن ایرانی به بازشناسی نقش او پرداختند. در دهه‌های اخیر، نکیسا به الگویی تبدیل شده برای زنان ایرانی که در عرصه موسیقی سنتی، کلاسیک یا تلفیقی فعالیت دارند. برخی گروه‌های موسیقی زنان در ایران، کنسرت‌های خود را به یاد نکیسا برگزار کرده‌اند.
چنگ، سازی که او می‌نواخت، بار دیگر به‌عنوان نمادی از حضور زنانه در موسیقی ایرانی، جان تازه‌ای گرفته است.
نکیسا، صدایی از گذشته برای فردای موسیقی ایران
شاید نکیسا هیچ‌گاه کتابی ننوشت، مکتبی تئوریک نساخت یا شاگردانی ثبت‌شده نداشت، اما او نامی‌ست که موسیقی ایرانی را در دل تاریخ، زنانه جاودانه کرده است. صدایی که در سکوت کاخ تیسفون پیچید، هنوز در جان تارها، چنگ‌ها و نغمه‌های امروز جاری‌ست.
🎶 یادداشت سردبیر (ویژه سئو – آموزشگاه موسیقی روناک)
اگر شما یا فرزندتان به یادگیری سازهای ایرانی و جهانی علاقه دارید، آموزشگاه موسیقی روناک در بلوار آیت‌الله کاشانی تهران، بهترین انتخاب برای شروع این مسیر هنری است.
در این آموزشگاه، آموزش تخصصی موسیقی سنتی، کلاسیک، موسیقی کودک، و سازهایی چون تار، سه‌تار، تنبک، دف، پیانو، گیتار، ویولن، ویولون، هنگ درام (هندپن) و آواز توسط اساتید برجسته و باتجربه ارائه می‌شود.
📌 اطلاعات تماس با آموزشگاه موسیقی روناک
آموزشگاه موسیقی روناک با داشتن بهترین ، معروف ترین و معتبر ترین اساتید موسیقی در غرب تهران، یک محیط آموزشی مطمئن برای شما فراهم کرده تا بتوانید تمامی سازها را از جمله: تار، سه‌تار، تنبک، دف، پیانو، ویولن، ویولون، هنگ درام (هندپن)، آواز، موسیقی کودک، گیتار را فرا بگیرید.
📞 ۰۲۱۴۴۰۰۵۷۳۹
📞 ۰۲۱۴۴۰۰۶۰۳۶
📱 ۰۹۱۹۷۹۲۲۲۱۶